زندان به زندان در بند زنان: کودکان و مادران محبوس
پشت درهای بسته بند بچه‌دارهای زندان وکیل آباد مشهد چه می‌گذرد؟
گزارش منتشر شده از بند زنان زندان وکیل آباد در تاریخ ۲۶ اسفند ۱۴۰۲ در وبسایت رادیو زمانه حامد فرمند، فعال حقوق کودکان و مدیر موسسه بین‌المللی
گزارش تحقیقی موسسه بین‌المللی کودکان زندانیان از وضعیت کودکان-مادران در زندان‌های ایران
کودکان‌مان را نجات دهید
بهمن – اسفند ۱۳۹۹ ؛ فوریه ۲۰۲۲
پژوهش حاضر توسط موسسه بین المللی کودکان زندانیان (کویپی) و با هدف بررسی وضعیت کنونی رعایت حقوق بشر و شرایط رفاهی کودکان-مادران در زندان‌های ایران انجام شده است. این پژوهش بر اساس اطلاعات رسمی موجود، گزارش نهادهای حقوق بشری، گفت‌وگو با کارشناسان و تعدادی از زنانی که طی یک سال اخیر در زندان بوده‌اند، و تحقیقات پیشین موسسه کویپی که از سال ۱۳۹۳ تا کنون انجام شده بود، شکل گرفته است. این مطالعه شواهد قابل توجهی بر موارد نقض حقوق کودکان و مادران در زندان یافته است که شامل موارد زیر می‌شود: (۱) آزار جنسی کودکان، (۲) قرار گرفتن در معرض آزارجسمی و روانی مادران و کودکان، (۳) نقض حق بر سلامتی، شامل سلامتی جسمی مبتنی بر بهداشت محیطی و غذا و آب مناسب، سالم و کافی و سلامتی روانی (۴) نقض حق بر آموزش، (۵) عدم برخورداری از حداقل رفاه و (۶) سواستفاده تبلیغاتی. یافته‌های این مطالعه تصویر مثبت ارایه شده در رسانه‌های رسمی ایران از وضعیت کودکان و مادران در زندان‌های ایران را قویا به چالش می‌کشد. همچنین نتایج این گزارش بر اساس تناقض موجود در روایت‌های رسمی در طول زمان و بین این روایت‌ها و روایت شاهدان و همچنین نظرات کارشناسی، اثربخشی و صحت راه‌حل‌های گزارش شده توسط مسئولان شامل (الف) بند مجزای مادران در بند زنان و (ب) مهدکودک در مجاورت زندان‌ها را قویا زیر سوال می‌برد.
این پژوهش آثار منفی متعددی را از حضور کودکان در زندان‌های شناسایی کرده است: رفتارهای پرخاشگرانه یا انزواطلبانه، زودرنجی، ترس‌های شدید، کابوس‌های شبانه و شب ادراری، کمبود لغاط در کنار آسیب‌های جسمی و روحی ناشی از آزارهای جنسی، جسمی و روانی، مانند دلبستگی ناایمن، ناتوانی در کنترل خشم، اعتماد به نفس پایین، سرزنش خود و احساس شرم و اختلال اضطراب و استرس که در بسیاری از موارد تا بزرگسالی این کودکان همراه آن‌ها خواهد ماند.
ماده ۵۲۳ قانون آیین دادرسی کیفری جز در موارد استثنایی جدایی کودک تا سن دو سال از مادرزندانی‌اش را منع می‌کند. از طرف دیگر طبق بند الف ماده ۱۵۸ آخرین نسخه آیین‌نامه اجرایی سازمان زندان‌ها مصوب ۲۸ اردیبهشت ۱۴۰۰، شورای طبقه‌بندی زندان می‌تواند نسبت به حضور کودکان تا ۶ سال در زندان تصمیم بگیرد. طبق تحقیقات موسسه کویپی، در سال ۱۳۹۸ در زندان ارومیه کودکی تا سن ۷ سالگی در این زندان نگهداری می‌شد و هر روز از زندان که خارج از شهر قرار دارد به مدرسه می‌رفت و مجددا به زندان بازمی‌گشت.
برخلاف ادعای مسئولان قضایی جمهوری اسلامی ایران، حضور کودکان در چنین شرایطی همراه مادران زندانی روالی عادی در دنیا به شمار نمی‌رود. در برخی ایالت‌های آمریکا، در کانادا و تعدادی از کشورهای اروپایی با در نظر گرفتن حق مادر و کودک برای بودن در کنار هم در سال‌های ابتدایی رشد، امکاناتی را فراهم کرده‌اند تا کودک-مادر در اغلب موارد تا دو سال یا کمتر در محیطی کاملا مجزا از زندان در کنار هم باشند. این محیط که با عنوان مراکز نگهداری کودک-مادر زندانی یا برنامه‌های نگهداری کودک-مادر زندانی خوانده می‌شوند، هیچ ارتباطی با محیط عمومی زندان ندارند، نیازهای غذایی و بهداشتی کودک و مادر با دقت تامین می‌شود، برنامه‌های آموزشی ویژه‌ای برای کودک، مادر و پرسنل این مراکز در نظر گرفته شده است و هر کودک-مادر محیطی اختصاصی برای خودش در اختیار دارد.
هر چند رسیدن به این وضعیت نسبتا ایده‌آل مسیر طولانی و هزینه‌بری است، اما اعتقاد داریم که اگر اصول پیمان‌نامه حقوق کودکان، از جمله ماده ۱۹ برای مراقبت از کودکان در برابر هر نوع آسیب و پیمان‌های بین‌المللی در رعایت حقوق زندانیان مد نظر قرار گیرد، راه‌حل‌های میانی بدون هزینه یا با هزینه‌های محدودی را می‌توان در نظر گرفت تا مسیر رسیدن به راه‌حل نهایی هموار شود. موسسه کویپی علاوه بر تاکید بر لزوم اصلاح قانون و نحوه برخورد با بسیار از آسیب‌ها و به طور کلی کاهش عناوین مجرمانه، گمان می‌کند اولویت دادن به تنبیه‌های جایگزین زندان مانند خدمات اجتماعی یا حبس خانگی برای بسیاری از جرایم می‌تواند زمینه حضور مادر در کنار کودک را فراهم کند. در نهایت تا زمانی که زمینه جداسازی کامل کودک-مادر زندانی از سایر زندانیان فراهم شود، موسسه کودکان زندانیان معتقد است نظارت مستقل نهادهای حقوق‌بشری و بین‌المللی، رسانه‌های مستقل و غیروابسطه و نهادهای مدنی و غیردولتی تنها راهی است برای این که اطمینان حاصل کنیم قواعد و دستورالعمل‌های بین‌المللی و قواعد داخلی رعایت می‌شوند، حقوق کودکان و مادران زندانی نقض نمی‌شود و آسیب‌های جانبی بیشتری به آن‌ها وارد نمی‌آید. همچنین موسسه کویپی معتقد است حضور کودکان بالای دو سال در زندان‌ها باید متوقف شود، اما اگر امکان حضور این کودکان در بین اعضای خانواده‌شان امکان پذیر نیست، مراکز شبه‌خانواده یا سرپرست‌های موقت مراکز مطمئن‌تر و کم آسیب‌تری نسبت به مراکز بزرگ نگهداری کودکان یعنی سازمان بهزیستی به شمار می‌روند. در پایان یادآوری می‌کنیم که جلوگیری از فساد و سواستفاده مالی، اصلاح قوانین و زمینه‌سازی برخورداری عادلانه زندانیان بی‌شماری که خطری برای جامعه محسوب نمی‌شوند، از آزادی یا تنبیه‌های جایگزین، هزینه‌بر نیستند، بلکه ضرورت دارند. از طرف دیگر اصلاح زیرساخت‌ها و توسعه حاشیه شهرها و مناطق توسعه‌نیافته و رفع فقر و تبعیض که عوامل اصلی حضور بسیاری از افراد از جمله زنان و مادران در زندان‌هاست، جزو وظایف حکومت به شمار می‌روند و نمی‌توانند توجیهی برای نقض حقوق کودکان در زندان‌ها باشند.
موسسه کویپی ازسال ۱۳۹۳ به مستتند کردن اطلاعات مربوط به کودکان همراه مادران زندانی اقدام کرده است. این موسسه همچنین در زمینه راهکارهای مورد استفاده کشورها، با در نظر گرفتن حقوق کودکان و زنان تحقیق کرده و در این باره اطلاع‌رسانی و آگاهی‌رسانی انجام داده است. موسسه کویپی در گزارش تحقیقی بهمن ۱۴۰۰ (فوریه ۲۰۲۲) از اطلاعات منتشر شده رسمی، شامل وبسایت سازمان زندان‌ها، خبرگزاری میزان، خبرگزاری ایرنا، خبرگزاری فارس، خبرگزاری تسنیم و برخی گزارشات نیمه‌رسمی مانند مجله اینترنتی انجمن مددکاران اجتماعی ایران، اطلاعات مرتبط با ۳۷ بند زنان در زندان‌های سراسر ایران را استخراج کرده است. از بین این اطلاعات، داده‌های مرتبط با ۱۲ بند زنان شامل اطلاعاتی کلی از وضعیت و شرایط وخیم کودکان در این زندان‌ها مرتبط با یک سال اخیر بوده است. این پژوهش همچنین به گزارش نهادهای حقوق بشری مانند ارگان خبری مجموعه فعالان حقوق بشری – هرانا، شبکه حقوق بشر کردستان و سازمان حقوق بشر هه‌نگاو، گفت‌وگو با سه کارشناس، موسی برزین، حقوق‌دان، علی دیوسالار، کارشناس محافظت از کودکان در بحران و مستندساز و یک مددکار اجتماعی و مصاحبه با ۵ زندانی سابق یا فعلی به طور مستقیم از جمله فاطمه داوند، سپیده فرهان و مصاحبه با واسطه با ۳ زندانی دیگر از جمله سحر سنایی (بیرم‌آبادی) در ۷ زندان در شهرها و استان‌های مختلف، استناد کرده است. این موسسه همچنان که تحقیقات خود را ادامه خواهد داد و از مشارکت در پروژه‌های تحقیقاتی و تهیه گزارشات خبری یا روزنامه‌نگاری تحقیقی در مورد وضعیت کودکان-مادران زندانی در زندان‌های ایران استقبال می‌کند.
برای مطالعه کامل گزارش روی لینک زیر کلیک کنید.
سایر پژوهش‌ها
سایر پژوهش‌های موسسه کودکان زندانیان درباره حضور کودکان و مادران در زندان‌ها» را در اینجا دنبال کنید:
-
گزارش کودکان – مادران زندانی (به روز رسانی آذر ماه ۱۳۹۷)
محمدجواد فتحی ساخت مهد کودک با تدابیر امنیتی را مطرح کرده و محمد نفریه، مدیر کل امور کودکان و نوجوانان بهزیستی اعلام کرده هر زندانی که بیشتر از ۱۰ کودک در آن باشد، می‌تواند از سازمان بهزیستی مجوز ساخت مهدکودک دریافت کند. اما سازمان بهزیستی آمار دقیقی از تعداد کودکان زندانی ندارد و سازمان زندان‌ها هم تاکنون هیچ آماری در این زمینه منتشر نکرده است.
از سوی دیگر برخی فعالان حقوق کودک، وجود مکانی کاملا مجزا از زندان را راه‌حل مناسب برای رفع نقض حقوق کودکان و رشد مناسب آن‌ها می‌دانند، نه ساخت مهدکودک را.
موسسه کویپی (موسسه بین‌المللی کودکانِ زندانیان- COIPI) اما در آخرین گزارش خود از وضعیت نقض حقوق کودکان-مادران زندانی که در آذر ماه ۹۷ منتشر شد، به موارد مختلفی از نقض حقوق کودکان و مادران و شرایط مهد کودک‌های زندان‌های ایران پرداخته است.
-
گزارش کودکان – مادران زندانی (به روز رسانی آذر ماه ۱۳۹۶)
بخش اول نمایشگر تصویری اطلاعات مرتبط با کودکان داخل زندان‌های ایران
تاریخچه کوتاهی از حضور کودکان در زندان‌های آمریکا و لزوم ایجاد مراکز جداگانه نگهداری کودک و مادر زندانی
https://youtu.be/5fFjIpUgyBc
بخش دوم نمایشگر تصویری اطلاعات مرتبط با کودکان داخل زندان‌های ایران
اطلاعات کلی و تفکیکی از این کودکان در شهرها و استان‌های مختلف کشور
https://youtu.be/NPnJTXgNeRw
[/vc_column_text][/vc_column][/vc_row][vc_row][vc_column][ult_content_box][/ult_content_box][/vc_column][/vc_row]