گزارش اختصاصی موسسه کویپی از بند مادران زندان قرچک و قرنطینه اوین، قبل و بعد از حمله اسرائیل
خشونت علیه کودکان پشت درهای بسته زندان‌ها
در این گزارش کوتاه، آخرین یافته‌های موسسه بین‌المللی کودکان زندانیان از شرایط نگهداری کودکان در بند مادران زندان قرچک را به اشتراک می‌گذاریم. همچنین مروری خواهیم داشت بر شرایط کودکانی که طی حدود دو سال گذشته، به خاطر اتهامات مادران‌شان، در شرایطی غیرانسانی و ناقض مجموعه‌ای وسیع از حقوق کودک در محیط‌های غیرسالمی در زندان اوین نگهداری می‌شدند. همچنین اطلاعاتی را درباره مادر و کودک زندانی که در زمان حمله اسرائیل در زندان اوین محبوس بودند، ارائه خواهیم کرد. گزارشات رسمی حاکی از کشته شدن یک مادر و کودک خردسال در اثر حمله به زندان اوین است. این مادر، مددکار زندان اوین معرفی شده است.
برای تهیه این گزارش از گفت‌وگو با دو زندانی سابق این زندان که در روزهای مختلفی در تیر ۱۴۰۴ انجام شده و اطلاعاتی که با واسطه به دست ما رسیده، استفاده شده است.
نقض حقوق و خشونت علیه کودکان در زندان قرچک
موسسه بین‌المللی کودکان زندانیان (کویپی) توانسته است به اطلاعاتی درباره بند هشت زندان قرچک، محل نگهداری زنان حامله، مادران و کودکان نوزاد و خردسال دست پیدا کند. از آخرین زمانی که امکان داشتن اطلاعات دقیقی از داخل این بند فراهم بود، حدود شش سال می‌گذرد. موسسه کویپی در گزارش پیشین خود که آذر ۱۴۰۲ در رادیو زمانه منتشر شد، برآورد کرده بود که حداقل ۲۰ مادر و با لااقل ۲۰ کودک و حدود ۱۰ زن حامله در این بند نگهداری می‌شوند. اطلاعات تازه نشان می‌دهد که تعداد مادران و زنان حامله لااقل ۵۰ نفر است. مشخص نیست چه تعداد از این افراد حامله هستند و تعداد کودکانی که در این بند نگهداری می‌شوند نیز نامعلوم است. این بند، دارای ۴ اتاق است که هر کدام به طور متوسط حدود ۱۲ متر مربع مساحت دارند.
در حالی که تحقیقات پیشین موسسه کویپی نشان می‌دهد که تراکم بالای جمعیت در این بند، به ایجاد اختلال در خواب، استراحت و سلامت روان کودکان منجر شده و به بروز خشونت و درگیری انجامیده، بالاتر رفتن این تراکم، نشان دهنده بی‌توجهی مطلق مسئولان قضایی و مقامات این زندان به حق کودکان بر زندگی، رشد، سلامتی و محفوظ ماندن از انواع خشونت است. این کودکان که بر خلاف پیمان‌نامه نامه حقوق کودک و قواعد بین‌المللی، از جمله احکام سازمان ملل در مورد رفتار با زنان زندانی و اقدامات غیرتادیبی برای زنان مجرم، معروف به قواعد بانکوک، در شرایط یک زندانی قرار دارند، از سایر حقوق خود از جمله حق بر بازی، تفریح و آموزش نیز محروم هستند.
به گفته یک منبع مطلع، تا چند ماه پیش تعدادی وسیله بازی شامل تاب و سرسره در هواخوری زندان برای کودکان موجود بود که به دلیل فرسودگی، دچار زنگ زدگی شده و لبه‌های آن‌ها تیز و برنده شده بودند. در حال حاضر این وسایل بدون جایگزین شدن با وسیله‌های تازه، از هواخوری جمع‌آوری شده‌اند.
کودکان محبوس در بند مادران زندان قرچک، علاوه بر نداشتن وسیله مناسب بازی، در داخل این بند نیز محفوظ و ایمن از خطرات نیستند. به گفته منبع مطلع، در داخل بند مادران «هفت تا هشت پله هست که اگر مادران حواسشان نباشد، امکان افتادن و آسیب دیدن بچه‌ها هست.» از طرف دیگر درب دستشویی این بند نیز قابل بسته شدن نیست و «اگر مادران مراقبت نکنند، کودکان چهار دست و پا میروند داخل دستشویی.»
گزارشات رسیده به دست موسسه بین‌المللی کودکان زندانیان همچنین از آموزش‌های غلط کودکان خبر می‌دهد. این گزارش‌ها نشان می‌دهد که کودکان محبوس در این بند «فحش‌های بی ادبی میدهند» و مادرهایشان، بدون دسترسی داشتن به آموزش‌های مناسب، آن‌ها را تشویق می‌کنند. گزارشات قبلی رسیده به دست موسسه کویپی نشان می‌داد که آموزش این فحش‌ها گاهی توسط برخی زندانبانان به کودک داده می‌شد.
بعد از حمله اسرائیل به زندان اوین در ۲ تیر ۱۴۰۴ و انتقال زندانیان زن محبوس در این زندان به زندان قرچک، یک مادر و دخترش، که حدود ۱۶ ماه سن دارد نیز به بند مادران این زندان منتقل شده‌اند.
برای مطالعه بیشتر درباره شرایط حاکم بر زندان قرچک و نقض گسترده حقوق کودکان در این زندان، می‌توانید به گزارش منتشر شده در رادیو زمانه مراجعه کنید.
زندانی کردن نوزادان در انفرادی ۲۰۹ و اتاقی بدون پنجره در اوین
پیش از انتقال زندانیان زن از بند زنان اوین به زندان قرچک، که دو روز بعد از حمله اسرائیل به این زندان انجام شد، مادر و دختر خردسال ۱۶ ماهه‌اش، در قرنطینه بند زنان زندان اوین نگهداری می‌شدند. این زن، اسفند ۱۴۰۲، زمانی که هفته‌های آخر بارداری‌اش بود از بند ۲۰۹ زندان اوین به قرنطینه منتقل شد؛ اتاقی ۱۲ متری، بدون پنجره و با دسترسی محدود به امکانات عمومی زندان. اواخر تابستان یا اوایل پاییز ۱۴۰۳، ابتدا یک مادر و کودک پسر ۶ ماهه‌اش، از بند ۲۰۹ اوین به قرنطینه آورده شدند و سپس ۶ زن زندانی، که یکی از آن‌ها، حامله بود، همگی از بند ۲۰۹، وارد این اتاق ۱۲ متری شدند. پسر خردسال و مادرش پاییز همان سال از زندان اوین خارج شدند. سایر زنان، چند روز پیش از حمله اسرائیل به زندان اوین، از زندان آزاد شدند. در آن زمان، زنی که پیش از آن حامله بود، دختری حدودا ۴ ماهه داشت. شواهد موجود نشان می‌دهد این سه کودک، علاوه بر نقض حقوق‌شان به دلیل شرایط نگهداری‌شان در زندان، با نقض حق محفوظ ماندن از تبعیض هم مواجه بودند و شرایطی که آن‌ها تجربه کردند با تابعیت، تعلق اتنیکی و مذهب مادران‌شان مرتبط بوده است.
زندانی سابق محبوس در اوین در توصیف شرایط زندگی این زنان در قرنطینه به ما گفت: «اتاق به حدی کوچک بود که هنگام نشستن، کیپ در کیپ کنار هم قرار می‌گرفتند. بعدا برای‌شان ۳ تخت سه‌طبقه آوردند تا جایی برای خواب داشته باشند.» به گفته این زندانی، سیستم گرمایش و سرمایش قرنطینه «بسیار بد بود»، طوری که این بند تابستان‌ها گرم و زمستان‌ها سرد بود. او همچنین گفت که تا یک ماه سقف قرنطینه به دلیل خرابی لوله‌های دستشویی طبقه بالا چکه می‌کرد و به آن رسیدگی نمی‌شد.
در حالی که نگهداری کودکان داخل زندان، بدون هیچ امکان آموزشی و با کمترین تمهیدات غذایی و سلامتی، نقض حقوق او محسوب می‌شود، نگهداری کودکان به این شکل، یعنی در محیطی ایزوله، با تراکم بالا و به شکلی غیرانسانی، خشونت علیه کودک است که توسط مقامات زندان، مسئولان قضایی و در همکاری با نهادهای امنیتی اتفاق افتاده است. این شکل از خشونت علیه کودکان در زندان اوین سابقه‌دار است. از آبان ۱۳۹۶ تا فروردین ۱۳۹۹، ۱۶ زن کرد سنی همراه با تعدادی کودک در بند دو بند زنان زندان اوین، به صورتی کاملا امنیتی نگهداری می‌شدند. تا بهار ۱۳۹۷ و وضع حمل سه نفر از زنان کرد زندانی، ۵ کودک در بندی بودند که تمام پنجره‌های آن مسدود شده بود و نه نور طبیعی به داخل آن نفوذ می‌کرد و نه هوای تازه در آن جریان داشت. پس از آن تا تیر ۱۳۹۸ و تحویل ۵ کودک به خانواده‌هایشان، ۸ کودک نوزاد و نوپا در بندی بدون امکان تحرک آزاد و کافی، بدون غذای مخصوص، و بدون وسیله تفریحی و آموزشی، نگهداری می‌شدند.
برای مطالعه بیشتر درباره سابقه نقض حقوق کودک در زندان اوین، می‌توانید به گزارش منتشر شده در رادیو زمانه مراجعه کنید.
تصمیم‌گیری درباره کودکان بدون لحاظ کردن مصالح عالیه آن‌ها
مادری که هم اکنون با دخترش در زندان قرچک نگهداری می‌شود، حدود شش ماه از دوران بارداریش را در سلول‌های انفرادی و چند نفره بند ۲۰۹ اوین، تحت بازجویی ماموران وزارت اطلاعات قرار داشت و دسترسی او به مواد غذایی پروتئینی و میوه و سبزیجات محدود بود. مادر پسر خردسال نیز لااقل مدتی از دوران بارداری‌اش تا ۶ ماه بعد از به دنیا آمدن پسرش را در همین شرایط گذارند. بعد از انتقال زن حامله از بند ۲۰۹ به قرنطینه نیز وضعیت تغذیه او تفاوتی با سایر زندانیان نداشت. در زمانی که این زن دوران حاملگی‌اش را طی می‌کرد، یک زن حامله دیگر، رضوانه احمدخانبیگی، نیز در بند عمومی زندان همراه با زندانیان زن سیاسی نگهداری می‌شد و از دسترسی به خدمات پزشکی مورد نیاز محروم بود. او در روزهای قبل از به دنیا آمدن فرزندش به مرخصی اعزام شد، فرزندش را بیرون از زندان به دنیا آورد و تا کنون به زندان بازگردانده نشده است.
تصمیم‌گیری درباره زنان حامله برای نگهداری آن‌ها در شرایط پرفشار زندان، بدون هیچ ملاحظه‌ای نسبت به شرایط سلامتی زن و جنین انجام می‌شود. تصمیم درباره نگهداری کودک در زندان یا خارج از آن نیز بدون انجام هیچ بررسی قانونی و حقوقی و با نقض مصلحت عالیه کودک اتفاق می‌افتد. قانون فعلی کیفری جمهوری اسلامی ایران و آیین‌نامه اجرایی آن، حضور کودک در کنار مادرش در زندان تا دو سال اول عمرش را اجباری و بعد از آن را بر عهده یک شورا قرار می‌دهد. جز مسئول واحد بهداشت و درمان یا روانشناس زندان، که لزوما تخصصی در حوزه سلامت و رشد کودکان ندارد، هیچ کدام از افرادی که قرار است درباره ادامه حضور کودک در زندان‌ها تصمیم‌گیری کنند از این دانش برخوردار نیستند. موسسه کویپی در تحقیقات خود به نشانه‌ای از تشکیل چنین شورایی برای کودکان محبوس همراه مادران زندانی برخورد نکرده است. برعکس، در هر زندان، برخوردهای سلیقه‌ای، به فشاری روانی بر مادران زندانی منجر شده است. به این ترتیب مسئولان زندان از اهرم اعزام کودک به بهزیستی، که خود محیطی برای نقض حقوق کودک است، برای کنترل مادران زندانی استفاده می‌کنند.
به عنوان نمونه‌ای از تاثیر حضور کودک در زندان، آن هم به شکل خشونت‌بار قرار گرفتن در انفرادی، می‌توان به مشاهده زندانی سابق زندان اوین از رفتار کودک پسری که از زمان تولد تا ۶ ماهگی را در انفرادی ۲۰۹ اوین نگهداری می‌شد، اشاره کرد. این زندانی سابق با «گیج و گنگ» توصیف کردن کودک به ما گفت: «او نه می‌خندید، نه گریه می‌کرد، فقط با تعجب نگاه می‌کرد.»
از طرف دیگر، نگهداری کودک و مادر در زندان در زمان حمله اسرائیل به ایران، نمونه‌ای از بی‌توجهی مقامات عالی و تصمیم‌گیر جمهوری اسلامی ایران نسبت به جان و سلامت کودکان است. در زمان حمله اسرائیل به زندان اوین، تنها مادر و دختر ۱۶ ماهه، در قرنطینه این زندان باقی مانده بودند. آن‌ها همراه با سایر زندانیان زن سیاسی اوین به باشگاه زندان منتقل شده و «زیر میزها پناه گرفته بودند.» به گفته زندانی سابق این زندان به نقل از زندانیان زنی که شاهد بودند، دختر خردسال «خیلی ترسیده بود. مادرش گوشهایش را گرفته بود تا کمتر بشنود و او به مادرش چسبیده بود. تا دو یا سه روز کودک در شوک بود و از بغل مادرش جدا نمی‌شد. تا دو شب هم، خوب نمیخوابید. تا چند روز بعد از حمله بیشتر از قبل شیر مادرش را میخورد. همچنین در آن چند روز اسهال شده بود.»
بر اساس گزارشات رسیده به دست موسسه کویپی، هشت زن محبوس در قرنطینه اوین، در زمان دستگیری‌شان، فرزندانی در بیرون از زندان داشتند. بر اساس این گزارشات، فرزندان آن‌ها بدون تشکیل دادگاه یا روند قضایی و بدون در نظر گرفتن مصالح عالیه کودک به بهزیستی منتقل شده‌اند. تنها یکی از این زنان موفق شد با همکاری زندانیان سیاسی زن، فرزندش خردسالی را که بیرون از زندان داشت، از بهزیستی بگیرد و به خانواده خودش تحویل دهد.
زندان‌های اوین و قرچک، دو نمونه از ده‌ها زندان و بند زنان در سراسر ایران
آن چه در زندان‌های اوین و قرچک برای کودکان محبوس در این زندان‌ها می‌افتد، در خلا و به خاطر خطای انسانی یا ناآگاهی مسئول یا مسئولانی در جمهوری اسلامی ایران اتفاق نیفتاده است. این دو نمونه، بخشی از خشونت سیستماتیکی است که در تمام زندان‌ها و بندهای زنان در سراسر ایران در حال رخ دادن است. موسسه بین‌المللی کودکان زندانیان (کویپی) در گزارش تحقیق مفصل منتشر شده در زمستان ۱۴۰۰، این نقض گسترده حقوق کودک را مستند کرده بود. همچنین گزارشات انفرادی تهیه شده توسط حامد فرمند، بنیانگذار و مدیر موسسه بین‌المللی کودکان زندانیان، از ۱۱ زندان و بند زنان که شامل دو زندان اوین و قرچک هم می‌شود، تصویر روشن‌تری از انواع خشونت علیه کودکان و نقض حقوق آن‌ها را نشان می‌دهد.
نبود شفافیت، نبود امکان نظارت مستقل و کارشناسانه، و اولویت نبودن حقوق کودکان، از جمله در بین برخی از فعالان و رسانه‌ها، زمینه‌ساز و تشدیدکننده بروز و تداوم نقض حقوق کودکان در زندان‌ها و بندهای زنان زندان‌های ایران است. توجه گزارشگر ویژه حقوق بشر در ایران به موضوع حضور کودکان در زندان‌ها می‌تواند به تاباندن نور به زندگی این کودکان و اهمیت دفاع از حقوق آن‌ها مبتنی بر پیمان‌نامه حقوق کودک و با استفاده از دانش و تجربه بشری، کمک کند و زمینه دستیابی این کودکان به بخشی از حقوق‌شان را فراهم کند یا لااقل امکانی را ایجاد کند تا این کودکان از مستندسازی نقض حقوق بشر در ساختار جمهوری اسلامی ایران حذف نشوند.
تصویر شاخص: زندان قرچک – خبرگزاری تسنیم، عرفان کوچاری، ۳۱ اردیبهشت ۱۳۹۷
تصویر داخل متن: زندان اوین – خبرگزاری میزان، ۴ تیر ۱۴۰۴