- یکی از مهمترین وظایف شما به عنوان «همراه کودک»، مراقبت از خودتان و اعضای خانواده و کودکان در دوران سخت بازداشت والدین است. از این که با افکار و احساسات متعدد و متناقضی نسبت به والدینی که در بازداشت هستند، دست به گریبان هستید، نگران نباشید.
- شما درست مثل کودکان دارای والدین زندانی، عواطفی مانند خشم، غم، احساس گناه، شرم، رنجش، ترس و اضطراب را تجربه میکنید. گاهی همراهان کودک از داشتن این احساسات متناقض خجالت میکشند. برای غلبه بر این احساس شرم و حفظ سلامت جسمی و عاطفی خودتان، لازم است احساساتتان را با کمک یک فرد معتمد مدیریت کنید.
- این را هم در نظر داشته باشید که شما و کودک، دو شخصیت مستقل با موقعیتها و تلقیهای متفاوت از وضعیت هستید. نگذارید احساسات شخصیتان بر عواطف کودکان تاثیر بگذارد و این را به او بگویید. مثلا: «حس من و تو در این مورد متفاوته. من از دست پدرت عصبانیام و واقعا نمیخوام ببینمش، اما ازت میخوام به ملاقاتش بروی، چون پدرته و دوستش داری.»
- برنامهای برای همراهی با کودکان و مراقبت از آنها در دوران حبس والدین تهیه کنید.
- همراهی پدربزرگها، مادربزرگها، خالهها، داییها، عموها وعمهها با کودکان دارای والدین زندانی، کمک بزرگی به سازگار شدن آنها با غیبت پدر و مادرشان میکند.
- اگر فکر میکنید تغییر برنامه روزانه کودکان به سازگاری آنها با حبس و غیبت والدینشان کمک میکند، آنها را در تغییر برنامه روزانهشان مانند زمان انجام تکالیف مدرسه، زمان خواب، زمان بودن با شما و نظم زندگیشان همراهی کنید.
- این را در نظر داشته باشید که روانشناسان معمولا توصیه میکنند تا کمترین تغییر در برنامههای کودک داده شود. به این معنا که تغییر نرمهای زندگی کودک میتواند اضطراب او را تشدید کند یا بار اضطراب اضافهای به او تحمیل کند. اما هم برخی از تغییرات اجتنابناپذیر هستند و هم گاهی این تغییرات ممکن است به مصلحت کودک باشد.
- به این ترتیب مطمئن باشید که هر تغییری به مصلحت کودک است و آسیب مضاعفی به او وارد نمیکند.
- فکر نکنید در این مسیر تنها هستید. از دوستان، افراد مذهبی (اگر باورمند به مذهبی هستید)، خویشان و مشاوران روانشناسی و تحصیلی، هم برای خودتان و هم برای کودکان کمک بگیرید. فراموش نکنید که شما هم نیاز به کسانی دارید که پشتیبان شما باشند.
- همچنین برنامههای ویژه کودکان و نوجوانان بخصوص فعالیتهای بعد از مدرسه، میتوانند کمک بزرگی به شما بکنند.
- مرتبا به کودکان یادآوری کنید که دستگیری والدینشان تقصیر آنها نیست. کودکان ممکن است با استرس، عصبانیت، اضطراب، افسردگی، یا احساس شرمندگی به خاطر انگ اجتماعی داشتن والدین زندانی، دست و پنجه نرم کنند. به آنها بفهمانید که به هیچ وجه نباید احساس گناه کنند. احساساتشان را درک کنید و به آنها در فهم احساساتشان یاری رسانید.
- مشاوره حرفهای برای خودتان، اعضای خانواده و فرزندان والدین زندانی مهم است. مشاوره بخصوص وقتی ضروری است که بچهها شاهد دستگیری والدینشان هستند و به خاطر آن احساس گناه میکنند. اگر احساس امنیت میکنید، از پزشک خانواده یا متخصص اطفال بخواهید مشاوران حرفهای و دارای مجوز شاغل در منطقهتان را به شما معرفی کنند.
- بازداشت والدین، به خصوص در زمان بازداشت پدر و بیشتر به خاطر قوانین تبعیضآمیز، به از دست رفتن منبع درآمد خانواده منجر میشود. به نیازهای مالی خانواده و افزایش هزینههای نگهداری کودکان دارای والدین زندانی توجه کنید. اگر لازم است، برای مدیریت مالی خانواده در شرایط کاهش درآمد خانواده، از مشاوران معتمد و حتیالمقدور حرفهای کمک بگیرید.
- طبیعی است که نقشها، مسئولیتها و روابط بین همراهان، خانواده و کودکان در طول زمان تغییر کند. تمرکز «همراه کودک» روی دنبال کردن کارهای قضایی، ممکن است او را از ایفای نقش سنتی خود در مراقبت از کودک دور کند. نگهدارنده کودک، کودک و اعضای خانواده باید دائما با هم برای کاهش استرس و یافتن روشهای پشتیبانی از یکدیگر گفتگو کنند.
- یکی از راهها میتواند تشکیل جلسات خانوادگی برای مشاوره و تصمیمگیری در موارد ضروری باشد. مثلا میتوانید در خانه مطرح کنید که «سه شنبه شب یا چهار شنبه شب جلسه خانوادگی داریم. اون شب بابا زنگ میزنه. بیاین قبلش با هم بنشینیم ببینیم هر کدوممون موقع تماس میخوایم چی بگیم و چکار کنیم.» یا «شنبهها وقت صبحانه، که مسئولین زندان اجازه تماس نامحدود میدهند، وقت خوبیه که با بابا یا مامان تماس بگیریم و کمی از محیط زندان دورشون کنیم.»
- البته موضوع صحبتها میتواند بدون ارتباط مستقیم با زندان باشد.
- تا جای ممکن فرد زندانی را در گفتوگوهای خود شریک کنید. این موضوع در بسیاری از موارد به صورت فوری و دائمی امکان پذیر نیست. اما با ابتکار خودتان تلاش کنید به کودک منتقل کنید که فرد زندانی از زندگی او حذف نشده است و در تصمیمات مهم نقش دارد.
- با کودکان درباره احساساتشان حرف بزنید. به جملههای سادهای فکر کنید که آنها را تشویق میکند سکوتشان را بشکنند. اطمینان حاصل کنید که آنها را برای صحبت کردن مجبور نمیکنید. اما فضای امنی ایجاد کنید که بتوانند در مورد احساساتشان با شما گفتوگو کنند.
«انگار ناراحتی، چیزی هست که بخواهی در موردش با من صحبت کنی؟»
«اگر بتونی بهم بگی که دقیقا چه چیزی این قدر عصبانیات کرده، شاید من هم بتونم بهت کمک کنم.»
اگر کودک نبودن پدرش در مراسم خاصی، مثل بازی مهم فوتبالش را مطرح کرده باشد، مثلا میتوانید بگویید: «میفهمم که دوست داشتی پدرت هم این جا بود و بازیات را میدید. میتوانیم عکس و فیلم بازیات را نگه داریم و بعدا به پدرت نشان دهیم.»
- تا آنجا که میتوانید با کودکان صادق باشید.
«متاسفانه خیلی مونده که مامانت برگرده خونه. ما مجبوریم چهار بار بدون او جشن تولدت را بگیریم.»
«مجبوریم دو تا تابستون را بدون او بگذرونیم.»
- در مورد چیزهایی که میخواهید فقط بین اعضای خانواده بماند یا از افراد خاصی پنهان نگه داشته شود، صحبت کنید.
- بگذارید کودکان بدانند که خیلی از اتفاقاتی که در خانه میافتد یا تعاملهایی که اعضای خانواده با هم دارند، خصوصی است و به افراد دیگر ربطی ندارد. به آنها بگویید که چرا گاهی باید چیزهایی را پنهان کرد. درباره این موضوع حساس، تا میتوانید درخانه و با بچهها صحبت کنید.
- کودکان را تشویق کنید هر وقت میتوانند برای والدین زندانیشان هر چه میخواهند بنویسند یا با آنها صحبت کنند.
- قوانین داخلی یا مقررات زندان ممکن است این اجازه را به کودک و والد زندانی ندهند تا به طور مرتب با نامه یا تلفن و سایر روشها با هم مرتبط بمانند. نوشتن نامه، حتی اگر قرار نباشد در همان لحظه به دست والد زندانی برسد، میتواند به کودک برای بیان احساساتش کمک کند.
- علاوه بر آگاهی از مقررات زندان، میتوانید از وکلایتان بخواهید تا نسبت به حق کودک برای حفظ رابطه با والد زندانی، اقدام حقوقی انجام دهند.
- به کودکان کمک کنید با پدر یا مادر زندانیشان داستانی بنویسند یا نقاشی کنند.
- داستان یا نقاشی را کودک با چند جمله داستانی یا نقشی شروع میکند. والدین بر آن جملات چیزی یا بر آن نقاشی خطوطی میافزایند. دو طرف به این تبادل ادامه میدهند و پیش میروند تا داستان به جایی برسد یا نقاشی تمام شود. ارتباط اینترنتی و ایمیلی این رفت و برگشتها را آسان میکند. اما تا جایی که میدانیم ارتباط اینترنتی در زندانهای ایران میسر نیست. در این صورت ممکن است بتوانید از پست کمک بگیرید. این رفت و برگشت بین والدین زندانی و فرزندانشان به هر دو طرف نیرو میدهد. اما چنانچه اشاره شد، این روشهای ابتکاری ممکن است با توجه به مقررات و قوانین زندانها در ایران، برای شما کاربردی نداشته باشد. بنابراین ایدههایی را میتوانید به کار بگیرید که در عین نیرو دادن به کودک، عملی باشد و مایوس کننده نباشد.
- به عنوان همراه کودک، با کودکان دارای والد زندانی کتاب و مجله بخوانید.
مسئولان کتابخانه محلتان را تشویق کنید کتابها و جزواتی در مورد فرزندان زندانیان تهیه کنند. کتابهایی در زمینههای تراما، جدایی، تابآوری و موضوعات مرتبط هم میتوانند برای کودکان دارای والدین زندانی مفید باشند. در پست «کودکان زندانیان؛ معرفی فیلم و کتاب» در بخش «منابع نوشتاری، صوتی و تصویری» تعدادی کتاب مفید را معرفی کردهایم.
توضیح: این متن ترکیبی از ترجمه دو متن و مطالب اضافه شده توسط موسسه بین المللی کودکان زندانیان بود. متون ترجمه شده، صفحه ۷ از جزوه «راهنمای خانوادههایی که تجربه برخورد با سیستم قضایی را دارند: راهنمایی برای دستگیری، بازداشت، بازجویی، دادگاه و زندان[۱]» و مطلب منتشر شده توسط کتابخانه کودکان زندانیان، نوشته آن آدالیست-استرین و قابل دانلود در وبسایت مرکز ملی منابع مرتبط با کودکان و خانوادههای زندانیان است. هر دو مطلب توسط دکتر مهرک کمالی برای موسسه بینالمللی کودکان زندانیان ترجمه شدهاند.
[۱] Guide for Families Experiencing the Criminal Justice System
GUIDE FOR ARREST, JAIL TIME/DETENTION, TRIAL/HEARING, AND SENTENCING STAGES (Guide 1 of 3)
طراحی تصویر شاخص: مریم بیگی