- بعضی از ما ناخودآگاه فراموش می‌کنیم کودکی که در دوران نوجوانی با تغییرات فیزیکی و روانی و رفتاری دوران بلوغ روبرو شده، همچنان کودک است.
- v دانستن ویژگی‌های دوران نوجوانی و اشتباه نکردن آن‌ها با نشانه‌های اثرات احتمالی ترامای جدایی ناشی از زندان والدین مهم است.
دوران نوجوانی، دوره آماده شدن کودک برای ورود به دوران بزرگسالی، نیاز به داشتن استقلال و تلاش برای کسب آن و استقلال فکری، رفتاری و عاطفی از خانواده است
آسیب‌های ناشی از زندانی شدن والدین در دوران نوجوانی کودک:
۱) تغییر شکل یا حذف رابطه کودک و والد
زندانی شدن والدین به شکل ناخواسته و بدون کنترل خانواده‌ها و گاهی به دلیل نداشتن آگاهی، شکل رابطه کودک و فرد زندانی را تغییر می‌دهد یا به طور کامل آن را قطع می‌کند. آثار احتمالی دراز مدت
- احساس ناامنی در روابط و بروز چالش‌هایی در دوران کودکی و بزرگسالی تا حد پرهیز از برقراری رابطه جدی عاطفی: نگرانی از «از دست دادن» یا «پذیرفته شده نبودن»
یادآوری مهم: قصد برچسب زدن به کودک یا ترساندن والدین و اطرافیان کودک را نداریم. صرفا با تهدیدهایی که متوجه کودکان افراد زندانی است آشنا می‌شویم.
۲) قهرمان و الگو شدن والد زندانی
انتقال ارزش‌های انسانی به کودک اهمیت دارد و والدین بهترین الگوها برای انتقال این ارزش‌ها با رفتارها و عمل خود هستند. تعریف کردن ارزش‌ها متناسب با سن کودک با غیرقابل نقد کردن والدین متفاوت است. کودک این شرایط رو انتخاب نکرده است.
یادمان باشد: کودک این شرایط را انتخاب نکرده است.
قهرمان شدن والد زندانی جایی می‌تواند آسیب‌زا باشد که کودک با احساسات منفی طبیعی نسبت به والد زندانی مواجه می‌شود. مواجهه با این احساسات، مثل خشم از والد زندانی به دلیل ناراحتی از «ترک کردن کودک»، در حالتی که والد قهرمان است، به فروخوردن احساس و سرکوب آن منجر می‌شود که برای روان کودک آسیب‌زا است.
بروز خشم از والد زندانی یک حس شناخته شده در حوزه روانشناسی آثار زندانی شدن والدین بر کودکان است. این حس در مورد برخی کودکان اتفاق می‌افتد و می‌تواند برای یک کودک در زمان‌های مختلف تکرار شود.
۳) نادیده گرفتن کودک در دوران خردسالی و بزرگسال فرض کردن او در دوران نوجوانی
پیشنهاد به تمام والدین: بالابردن آگاهی نسبت به تعریف کودکی و لزوم حمایت از کودکان در تمام دوران کودکی‌شان از تولد تا پایان ۱۸ سالگی.
نقش کلیشه‌های جنسیتی و فرزند-والدی، گذاشتن بار مسئولیت مضاعف بر دوش کودک:
پسر: دیگه مرد خونه شدی، مراقب خواهر-برادرها و مادرت باش.
دختر: دیگه خانم شدی، مراقب پدر و خواهر-برادرهات باش.
این موضوع ممکن است به زبان نیاید و زمانی که کودک ناخودآگاه به سمت برداشتن این بار مسئولیت برود، اطرافیان یا او را تشویق کنند یا برای حفظ کودکی کردن کودک تلاشی نکنند.
طبقات اقتصادی و اجتماعی که در موقعیت ضعیف‌تری قرار می‌گیرند، بعضا به دلیل نیازهای مالی ناچار می‌شوند تن به گذاشتن چنین باری بر دوش کودک، بدهند. در این موارد اغلب شاهد کار کودکی یا ازدواج کودکی هستیم.
۴) تغییرات هرمونی دوران بلوغ و احساس نداشتن تسلط به شرایط و تداخل آن با آثار ناشی از زندانی شدن والدین
- راه‌های عمومی مواجهه با ترامای جدایی ناشی از زندان:
- پرهیز از بروز تغییرات بیشتر در محیط زندگی کودک. نرم‌ها و عاداتی در زندگی کودک ایجاد کنیم و این احساس را به کودک بدهیم که لااقل به بخشی از زندگیش مسلط است.
- مشارکت دادن کودکان در تصمیم‌گیری به خصوص با توجه به بالارفتن توانایی تجزیه و تحلیل کودک و تسلط بیشتر او بر احساسات
مشارکت دادن کودکان در تصمیم‌گیری‌ها رعایت یکی از پایه‌ای‌ترین حقوق آن‌هاست و در عین حال به رشد عقلی و فکری آن‌ها هم کمک می‌کند.
- گفت‌وگو با کودک متناسب با سن و شرایط او
- برچسب نزدن به والدین به خاطر دلایل زندانی شدن‌شان؛ تا زمانی که رابطه کودک و والد در راستای منافع عالیه کودک است و به خصوص والد، آزارگر محسوب نمی‌شود، حفظ رابطه کودک-والد در راستای کمک به کودک در تاب‌آوری مهم است.
- درک احساس کودک، حتی اگر این احساس، خشم از والد به دلیل زندانی بودن باشد.
- یافتن راه‌هایی برای مواجهه با احساسات، مثل استفاده از هنر، نوشتن یا ورزش
- نظارت بر تغییر رفتار و حالات کودک مانند پرخاشگری یا گوشه‌گیری، تغییر محسوس در خواب و خوراکی، بازگشت به عادات قدیمی به خصوص مرتبط با دوران رشد پیشین، با در نظر گرفتن نشانه‌هایی که ممکن است از دوران بلوغ و نوجوانی ناشی شده باشد.
تغییرات مداوم و طولانی مدت، نیازمند مراجعه به متخصص است.
- مربی‌گری: داشتن برادر-خواهر بزرگ‌تر
معمولا همجنس بودن مربی و کودک پیشنهاد می‌شود.
مربی یا خواهر-برادر بزرگ‌تر قرار نیست لزوما کار ویژه‌ای انجام دهد. همراهی در فعالیت‌های درسی، فعالیت‌های ورزشی یا تفریحی یا داشتن نقش الگو، از کارهای مفید مربی می‌تواند باشد. اما لزوما قرار نیست کودک با مربی یا خواهر-برادر بزرگ‌تر خود از شرایطی که در آن قرار گرفته حرف بزند یا درددل کند. اما مهم است که مربی بتواند رابطه پایدار (حداقل یک سال) و منظمی (حداقل دو هفته یک بار) با کودک برقرار کند. این رابطه تاثیر عمیقی در تاب‌آوری کودک دارد.
اغلب این پیشنهادات در سنین دیگر هم با تغییراتی قابل اجراست.
سوال:
- چرا رسانه‌ها به موضوع کودکان زندانیان وارد نمی‌شوند:
دانش عمومی در حوزه کودکان و شناخت نسبت به چالش‌های مرتبط با کودکان اندک است. در مورد کودکان زندانیان به همین نسبت توجه کمتری وجود دارد. ما حتی در کشف کارشناسانی که در حوزه کودکان بتوانند حرف بزنند ضعیف عمل کرده‌ایم. در واداشتن سایر متخصصان در حوزه‌های عمومی مثل بحث تحریم، بودجه، انتخابات، کرونا و … به نگاه کردن از زاویه کودک هم اقدامی نکردیم.
از طرفی به موضوع زندان و خانواده زندانیان هم به دلایل مختلف از جمله وجود انگ و برچسب به درستی از سوی رسانه‌ها پرداخته نشده است.
- آیا خدمات به خانواده زندانیان در خارج از ایران رایگان است؟
در اغلب کشورها خدمات به خانواده زندانیان رایگان است. دلیل اصلی آن هم طبقه اقتصادی است که این گروه به آن متعلق‌اند. در ایران، اغلب زندانیان به دلیل اتهامات مرتبط با مواد مخدر در زندان‌اند و به طور کلی درصد بالایی از آن‌ها از خانواده‌های فقیر و کم‌درآمد هستند. از طرف دیگر اغلب زندانیان را مردان تشکیل می‌دهند که به دلیل نظام مردسالاری و نابرابری جنسیتی از جمله در بازار کار، خانواده آن‌ها بیشتر در معرض آسیب قرار می‌گیرند. بنابراین داشتن خدمات رایگان، در دسترس و فراگیر اهمیت دارد.
طرح از: ناصر تیمورپور